Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) – jak wspiera w trudnych emocjach i impulsach

Na czym polega terapia dialektyczno-behawioralna?

Terapia dialektyczno-behawioralna została opracowana przez Marshę Linehan i bazuje na połączeniu terapii poznawczo-behawioralnej z elementami uważności i akceptacji. DBT polega, w zależności od potrzeb danej osoby, na eliminacji destrukcyjnych zachowań oraz na wypracowywaniu u pacjenta umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Terapia dialektyczno-behawioralna łączy zmianę z akceptacją, co pozwala pacjentom skuteczniej funkcjonować w życiu społecznym.

Dla kogo terapia dialektyczno-behawioralna sprawdzi się najlepiej?

Terapia DBT została stworzona z myślą o osobach z zaburzeniem osobowości typu borderline, ale skutecznie wspiera również osoby z innymi trudnościami. Stosuje się ją w leczeniu depresji, zaburzeń odżywiania, nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń lękowych oraz zespołu stresu pourazowego. Pacjenci uczą się umiejętności radzenia sobie z intensywnymi emocjami, co jest kluczowe w przypadku osób borykających się z destrukcyjnymi zachowaniami.

Cztery filary DBT w praktyce

Terapia dialektyczno-behawioralna opiera się na czterech kluczowych założeniach, które rozwijają u pacjenta umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami i poprawiają jakość życia. Trening umiejętności jest podstawą tej terapii i obejmuje następujące filary:

• Uważność (Mindfulness) – pacjenci uczą się świadomego bycia w chwili obecnej, co pomaga w lepszym zarządzaniu własnymi emocjami. Ćwiczenie uważności wspiera regulację emocji i zmniejszenie zachowań impulsywnych.
• Regulacja emocji – ten filar koncentruje się na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z intensywnymi emocjami. Pacjenci uczą się rozpoznawać swoje emocje i reagować na nie w sposób konstruktywny.
• Efektywność interpersonalna – obejmuje naukę asertywności, umiejętności interpersonalne i poprawę relacji w życiu społecznym. Dzięki temu pacjent zwiększa skuteczność w kontaktach z innymi ludźmi.
• Tolerancja na stres – pacjent uczy się technik radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych i stresowych bez uciekania się do destrukcyjnych zachowań, takich jak nadużywanie substancji psychoaktywnych czy próby samobójcze.

Te cztery filary są realizowane w ramach grupowego treningu umiejętności DBT oraz wspierane przez psychoterapię indywidualną i wsparcie telefoniczne między sesjami. Dzięki temu program leczenia oparty na DBT pozwala na zmniejszenie problemowych zachowań, poprawę regulacji emocji i zwiększenie ogólnej stabilności emocjonalnej.

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) a zaburzenia odżywiania – kiedy emocje stają się silniejsze niż głód

W ostatnich latach terapia DBT coraz częściej znajduje zastosowanie w leczeniu różnych form zaburzeń odżywiania – nie tylko klasycznych, takich jak anoreksja czy bulimia, ale także tych mniej oczywistych, np. kompulsywnego objadania się (BED), ortoreksji czy bigoreksji. Skuteczność tego podejścia wiąże się z tym, że DBT koncentruje się na regulacji emocji, które często stanowią ukryte tło zachowań żywieniowych.

W przypadku bulimii, napadowego objadania się czy jedzenia pod wpływem silnych emocji, DBT pozwala na zidentyfikowanie mechanizmów, które prowadzą do utraty kontroli i zastąpienie ich bardziej konstruktywnymi strategiami radzenia sobie. Z kolei w przypadku anoreksji czy bigoreksji – gdzie problemem bywa nadmierna potrzeba kontroli i perfekcjonizmu – trening uważności i akceptacji może pomóc w złagodzeniu wewnętrznego przymusu i odzyskaniu kontaktu z realnymi potrzebami ciała.

Terapia DBT w leczeniu zaburzeń odżywiania zwykle obejmuje:

• terapię indywidualną, w której pacjent uczy się rozpoznawać swoje wzorce emocjonalno-behawioralne,
• trening umiejętności, w ramach którego rozwijane są cztery kluczowe kompetencje:
• uważność (mindfulness) – pomocna w odzyskiwaniu kontaktu z ciałem i sygnałami głodu,
• regulacja emocji – szczególnie istotna w zaburzeniach o podłożu impulsywnym i lękowym,
• tolerancja na dyskomfort (distress tolerance) – uczy, jak wytrzymać napięcie bez sięgania po kompensacyjne zachowania,
• efektywność interpersonalna – wspiera w budowaniu relacji bez poczucia winy, wstydu czy uciekania w kontrolę nad jedzeniem.

Coraz częściej DBT jest także wykorzystywana w pracy z osobami doświadczającymi tzw. nocnego jedzenia (NES), jedzenia związanego z samoregulacją emocjonalną (emotional eating) oraz w przypadkach, w których zaburzenia odżywiania współwystępują z zaburzeniami osobowości, zaburzeniami lękowymi lub traumą.

Warto podkreślić, że celem terapii nie jest wyłącznie zmiana nawyków żywieniowych, ale głęboka praca nad tym, co kryje się pod nimi – emocjami, potrzebami, sposobem budowania tożsamości i relacji z własnym ciałem.

Terapia DBT w leczeniu zaburzeń osobowości

Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu zaburzenia osobowości borderline oraz innych trudności związanych z regulacją emocji i impulsywnością.

Jednym z kluczowych elementów pracy terapeutycznej w DBT jest funkcjonalna analiza zachowania, która pozwala zrozumieć, jakie funkcje pełnią trudne emocje i impulsywne reakcje w codziennym życiu osoby objętej terapią. Dzięki temu możliwe jest stopniowe zmniejszanie zachowań impulsywnych, autodestrukcyjnych oraz myśli i tendencji samobójczych, a także budowanie bardziej stabilnych strategii radzenia sobie.

Terapia DBT składa się zazwyczaj z dwóch równoległych form pracy:

– terapii indywidualnej, w której terapeuta pomaga zintegrować materiał emocjonalny i zastosować konkretne strategie w codziennym życiu,
– grupowego treningu umiejętności interpersonalnych i emocjonalnych, który uczy m.in. regulacji emocji, uważności, odporności psychicznej (distress tolerance) i skutecznej komunikacji.

Celem DBT nie jest „pozbycie się” emocji, lecz nauczenie się, jak je rozumieć, wytrzymać i wyrażać w sposób, który wspiera relacje i dobrostan. Dzięki temu osoby korzystające z terapii mogą poprawić jakość życia, zwiększyć poczucie sprawczości i budować bardziej stabilne relacje z innymi.

CBT a DBT – różnice

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) koncentruje się przede wszystkim na rozpoznawaniu i zmianie myśli, które wywołują trudne emocje. Zakłada, że zmiana sposobu myślenia wpływa na poprawę nastroju i codziennego funkcjonowania. Natomiast terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) wychodzi z założenia, że emocje bywają intensywne, trudne do opanowania i często nie poddają się prostym interwencjom poznawczym – dlatego kluczowa staje się nauka ich regulowania, bez tłumienia czy unikania.

CBT najczęściej realizowana jest w formie indywidualnej terapii – sesje skupiają się na aktualnych trudnościach, schematach myślowych i zmianie zachowań. Z kolei DBT łączy terapię indywidualną z grupowym treningiem umiejętności emocjonalnych i interpersonalnych, a także – w razie potrzeby – z możliwością krótkiego kontaktu między sesjami (coaching telefoniczny), co pomaga w radzeniu sobie z kryzysami.

Jeśli chodzi o zastosowanie, CBT znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych, fobii, OCD czy bezsenności. DBT natomiast najczęściej stosowana jest u osób z zaburzeniami osobowości, tendencjami samobójczymi, zachowaniami impulsywnymi, samouszkodzeniami czy zaburzeniami odżywiania – wszędzie tam, gdzie potrzebna jest nie tylko zmiana, ale też głęboka akceptacja siebie i własnych emocji. W praktyce klinicznej wielu specjalistów łączy oba podejścia osiągając komplementarne korzyści dla pacjentów. Podejście DBT „wyrasta” z terapii poznawczo-behawioralnej, przez co obie formy pracy często się przenikają.