Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) – jak rozpoznać i leczyć?

Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej

Chociaż dokładne przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej nie są jeszcze w pełni poznane, badacze wskazują na szereg czynników, które mogą zwiększać ryzyko jej wystąpienia. Wśród najważniejszych wymienia się zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za regulację nastroju, jak serotonina, dopamina i noradrenalina. Do rozwoju zaburzenia mogą również przyczyniać się czynniki genetyczne – osoby, których bliscy krewni chorują na zaburzenia dwubiegunowe, mają większe ryzyko zachorowania.

Istotną rolę odgrywają także czynniki psychologiczne i środowiskowe, takie jak stresujące wydarzenia życiowe, np. utrata bliskiej osoby, przemoc w dzieciństwie czy chroniczne napięcie emocjonalne. Często obserwuje się także związek między występowaniem choroby a nadużywaniem alkoholu lub substancji psychoaktywnych, które mogą wywołać pierwszy epizod lub nasilać przebieg choroby. Warto również zwrócić uwagę na wpływ chorób somatycznych, takich jak niedoczynność tarczycy, które w niektórych przypadkach mogą modyfikować obraz zaburzeń nastroju i utrudniać diagnostykę.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej – jak rozpoznać zmienność nastroju i zachowania?

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się występowaniem naprzemiennych epizodów choroby – manii, hipomanii i depresji – które wpływają na codzienne funkcjonowanie chorego. Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej różnią się w zależności od fazy, w jakiej aktualnie znajduje się osoba chora, a ich nasilenie może być bardzo zróżnicowane. Zmienność nastroju, okresy remisji i nawroty choroby to elementy typowe dla przebiegu choroby afektywnej.

W przypadku epizodu manii lub hipomanii mogą występować:

• podwyższony nastrój lub drażliwość,
• nadmierna aktywność i gadatliwość,
• zmniejszona potrzeba snu,
• impulsywne decyzje i ryzykowne zachowania,
• zawyżona samoocena lub poczucie wielkości.

W przypadku epizodu depresyjnego typowe są:

• obniżenie nastroju i utrata zainteresowań,
• spadek energii i zahamowania psychoruchowego,
• zaburzenia apetytu i snu,
• myśli samobójcze lub utratą sensu życia,
• trudności z koncentracją i obniżona aktywność życiowa.

Objawy choroby dwubiegunowej mogą mieć charakter łagodny, umiarkowany lub ciężki – w skrajnych przypadkach mogą występować również objawy psychotyczne, takie jak halucynacje słuchowe czy urojenia. Ich objawy nie zawsze są łatwe do zauważenia – zarówno dla samego pacjenta, jak i jego bliskich – dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i obserwacja zmienności nastroju oraz zachowania.

Diagnostyka ChAD – jak rozpoznać chorobę afektywną dwubiegunową?

Rozpoznanie ChAD opiera się na dokładnym wywiadzie psychiatrycznym i obserwacji objawów choroby afektywnej w czasie. Ponieważ epizody manii i depresji mogą występować naprzemiennie lub być oddzielone długimi okresami remisji, postawienie trafnej diagnozy często wymaga czasu i uważnej analizy przebiegu choroby. Lekarza psychiatrę powinny zaalarmować wahania nastroju, częsta zmiana faz, objawy manii lub epizody depresji, zwłaszcza jeśli mają one charakter nawracający.

W procesie diagnostycznym istotne jest również wykluczenie innych zaburzeń psychicznych oraz chorób somatycznych, takich jak niedoczynność tarczycy, które mogą dawać podobne objawy.

Ważną rolę odgrywa także rozmowa z bliskimi osoby chorej – to oni często dostrzegają zmienność nastroju i trudności w codziennym funkcjonowaniu, których sam pacjent może nie być świadomy

Wczesne rozpoznanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego ma ogromne znaczenie, ponieważ pozwala uniknąć nieprawidłowego leczenia lekami przeciwdepresyjnymi. Ich stosowanie bez odpowiedniej diagnozy może prowadzić do nasilenia epizodów maniakalnych i pogorszyć przebieg choroby. Trafna diagnoza oraz zrozumienie charakteru choroby są kluczowe dla skutecznego leczenia i realnego wsparcia pacjenta w codziennym funkcjonowaniu. Dzięki temu możliwe jest lepsze radzenie sobie z objawami ChAD i zmniejszenie ryzyka kolejnego epizodu choroby.

Rola psychoterapii w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej

Choć leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej najczęściej kojarzy się z farmakoterapią, psychoterapia odgrywa równie istotną rolę w długoterminowym wspieraniu pacjenta. Rozpoczęcie terapii pozwala nie tylko lepiej zrozumieć przebieg choroby, ale też zwiększa skuteczność leczenia i zmniejszyć ryzyko nawrotów choroby. Terapia może pomóc osobie chorej rozpoznać pierwsze sygnały zbliżającego się epizodu depresji lub manii, co sprzyja szybszej interwencji i stabilizacji emocjonalnej.

Psychoterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej – wspiera pacjenta w codziennym funkcjonowaniu, wzmacnia umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami, a także pomaga odbudowywać relacje z bliskimi, które nierzadko zostają nadwyrężone w wyniku epizodów chorobowych. W zależności od potrzeb pacjenta i fazy choroby stosowane są różne podejścia terapeutyczne. W Polsce najczęściej wykorzystywane w leczeniu ChAD są:

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Pomaga w identyfikowaniu i modyfikowaniu nieadaptacyjnych schematów myślenia i zachowania, wspiera psychoedukację oraz profilaktykę nawrotów.

Terapia interpersonalna i rytmu społecznego (IPSRT)

Skoncentrowana na stabilizacji rytmu snu i codziennych aktywności oraz poprawie relacji interpersonalnych – co jest kluczowe w prewencji nawrotów.

Terapia systemowa

Przydatna szczególnie wtedy, gdy trudności dotykają całego systemu rodzinnego. Umożliwia pracę nad komunikacją, granicami i wzajemnym zrozumieniem w rodzinie.

Terapia psychodynamiczna

Pomaga lepiej zrozumieć wewnętrzne konflikty, historię relacji i emocjonalne źródła trudności. Może być szczególnie pomocna w pracy nad długofalowymi wzorcami funkcjonowania.

Coraz częściej wykorzystywane – pozwala na elastyczne łączenie różnych metod, dostosowanych do aktualnego stanu pacjenta, fazy choroby i celów terapii.

Podejście integracyjne

Regularna praca terapeutyczna połączona ze wsparciem  farmakologicznym, znacząco wpływa na jakość życia chorego, pomaga utrzymać stabilność emocjonalną w okresie remisji choroby oraz zapobiega nawrotom. Psychoterapia jest więc istotnym elementem leczenia, dającym pacjentowi realne narzędzia do lepszego zrozumienia siebie i swojego doświadczenia związanego z chorobą afektywną dwubiegunową.

Leczenie farmakologiczne choroby afektywnej dwubiegunowej – jak działają leki i kiedy są stosowane?

Leczenie farmakologiczne jest podstawą w terapii choroby dwubiegunowej i ma na celu stabilizację nastroju, redukcję objawów ChAD oraz zapobieganie nawrotów choroby. Dobór leków zawsze powinien być indywidualny i uwzględniać charakter choroby, jej przebieg oraz dotychczasowe doświadczenia pacjenta. W przypadku epizodów depresyjnych stosuje się leki przeciwdepresyjne, jednak ich włączenie musi być szczególnie ostrożne – nieprawidłowe dawkowanie lub brak osłony stabilizatorami nastroju (leki normotymiczne) może wywołać epizody manii lub nasilić epizody mieszane.

Do najczęściej stosowanych leków należą stabilizatory nastroju (np. sole litu, kwas walproinowy, lamotrygina), neuroleptyki drugiej generacji oraz wspomniane leki przeciwdepresyjne – zawsze pod kontrolą lekarza psychiatry. Leczenie farmakologiczne często wymaga długotrwałego stosowania, również w okresie remisji choroby, co pozwala utrzymać równowagę emocjonalną i zmniejszyć ryzyko kolejnego epizodu choroby.

W niektórych przypadkach, szczególnie przy nasilonych objawach manii, myślach samobójczych lub objawach psychotycznych, konieczne może być leczenie szpitalne, aby zapewnić pacjentowi bezpieczeństwo i skuteczną opiekę. Regularne wizyty u specjalisty i dostosowywanie dawek leków to nieodłączne elementy skutecznego leczenia przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej.

Życie z ChAD – jak radzić sobie na co dzień z objawami choroby afektywnej dwubiegunowej?

Codzienne funkcjonowanie z Bipolar bywa wymagające, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu, wsparciu i edukacji możliwe jest prowadzenie satysfakcjonującego życia. Kluczowe znaczenie ma uważność na własne samopoczucie, obserwacja objawów choroby i reagowanie na pierwsze sygnały nawrotu. Dobrze zaplanowany rytm dnia, regularny sen, zbilansowana dieta i ograniczenie stresujących sytuacji mogą znacząco wpływać na stabilność emocjonalną i zmniejszać ryzyko epizodów chorobowych.

Ważne jest również unikanie czynników zaostrzających przebieg choroby, takich jak substancje psychoaktywne czy nadużywanie alkoholu. Osoba chora może korzystać z różnych form wsparcia – zarówno psychoterapii, jak i grup samopomocowych czy psychoedukacji, które pomagają lepiej rozumieć objawy zaburzenia i wzmacniać poczucie sprawczości. Dla wielu pacjentów istotnym elementem terapii jest także zaangażowanie bliskich, którzy wspierają w trudniejszych momentach i pomagają monitorować zmiany nastroju.

Chociaż życie chorego wymaga często większej uważności i elastyczności, długoterminowe leczenie choroby oraz aktywność życiowa dostosowana do możliwości pozwalają zachować równowagę i cieszyć się codziennością. Zrozumienie przebiegu choroby, akceptacja i wsparcie są fundamentem dla lepszego samopoczucia i większej stabilizacji emocjonalnej.