Refluks żołądka – objawy, przyczyny i skuteczne sposoby leczenia

W podejściu integracyjnym, obejmującym m.in. terapię poznawczo-behawioralną (CBT) i psychoneuroimmunologię (PNI), zwracamy uwagę na związek między funkcjonowaniem układu nerwowego, trawieniem i reakcją zapalną.

Przyczyny refluksu – co sprzyja rozwojowi choroby?

Choroba refluksowa przełyku rozwija się na skutek zaburzeń w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, które prowadzą do cofania się treści żołądkowej do przełyku. Jednym z głównych czynników jest osłabienie dolnego zwieracza przełyku, który w prawidłowych warunkach zapobiega zarzucaniu treści żołądkowej. Warto wiedzieć, że problem ten może dotyczyć także niemowląt, u których niedojrzałość tego mechanizmu jest zjawiskiem fizjologicznym. Do rozwoju choroby przyczyniają się również niektóre nieprawidłowości anatomiczne, takie jak przepuklina rozworu przełykowego, oraz zaburzenia perystaltyki i opróżniania żołądka.

Ryzyko refluksu zwiększają także czynniki związane ze stylem życia – spożywanie tłustych lub obfitych posiłków, leżenie zaraz po jedzeniu, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu. Coraz częściej podkreśla się również rolę siedzącego trybu życia i braku regularnej aktywności fizycznej jako odrębnych czynników ryzyka. Wpływ mogą mieć również przyjmowane leki (np. niektóre doustne środki antykoncepcyjne, leki przeciwdepresyjne, blokery kanału wapniowego), a także niektóre zaburzenia hormonalne i choroby współistniejące, np. cukrzyca. Warto pamiętać, że przyczyny choroby refluksowej przełyku mogą się nakładać i nasilać objawy refluksu żołądkowo przełykowego.

Objawy choroby refluksowej – na co zwrócić uwagę?

Objawy choroby refluksowej przełyku mogą być różnorodne i nie zawsze jednoznaczne, dlatego łatwo je zbagatelizować lub pomylić z innymi dolegliwościami przewodu pokarmowego.  Czasem choroba przebiega bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo podczas endoskopii. Najczęściej pojawia się uczucie pieczenia za mostkiem, czyli typowa zgaga, ale nie jest to jedyny sygnał ostrzegawczy.

Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy alarmowe, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej:

• Trudności lub ból przy połykaniu.
• Niezamierzone zmniejszenie masy ciała.
• Krwawienie z przewodu pokarmowego (krwiste lub fusowate wymioty, czarny stolec).
• Zachłyśnięcia. 
• Utrzymująca się niedokrwistość.

Objawy refluksu żołądkowo-przełykowego mogą nasilać się po tłustym posiłku, w pozycji leżącej lub nocą, a nieleczona choroba refluksowa przełyku może prowadzić do powikłań takich jak zapalenie, zwężenie przełyku czy przełyk Barretta. Jeśli objawy refluksu żołądka utrzymują się regularnie i wpływają na codzienne funkcjonowanie, warto skonsultować się ze specjalistą.

Jak diagnozuje się refluks żołądkowy?

Rozpoznanie choroby refluksowej przełyku opiera się zarówno na typowych objawach, jak i badaniach, które pozwalają potwierdzić cofanie się treści żołądkowej do przełyku. Jeśli objawy refluksu żołądkowo przełykowego występują regularnie, lekarz może zlecić test z inhibitorem pompy protonowej, który polega na krótkotrwałym podaniu leku i obserwacji poprawy. W przypadkach bardziej złożonych wykonuje się badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, pozwalające ocenić błonę śluzową przełyku.  Badanie to jest szczególnie wskazane u pacjentów z objawami alarmowymi oraz u mężczyzn po 50. roku życia z długotrwałym refluksem i otyłością. Co ciekawe, u wielu osób z typowymi objawami obraz endoskopowy może być prawidłowy.

U osób z objawami nietypowymi, utrzymującymi się mimo leczenia, stosuje się specjalistyczne metody, takie jak pH-metria lub impedancja przełykowa, które mierzą ekspozycję przełyku na kwas solny.

Leczenie farmakologiczne i dieta przy refluksie – co jeść, a czego unikać?

Leczenie refluksu zależy od stopnia nasilenia objawów oraz obecności ewentualnych powikłań, ale w większości przypadków obejmuje terapię lekami i zmianę stylu życia. Podstawą farmakoterapii są inhibitory pompy protonowej, które hamują wydzielanie kwasu solnego, a także leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową przełyku. W przypadku braku poprawy mogą być stosowane leki prokinetyczne, a przy przewlekłych objawach – leczenie podtrzymujące. Równolegle z leczeniem farmakologicznym niezbędna jest odpowiednia dieta, która łagodzi pobudzanie soków trawiennych i zmniejsza ryzyko nasilenia objawów refluksu żołądkowo przełykowego.

W diecie przy refluksie warto uwzględnić:

• chude mięso i ryby,
• gotowane warzywa (np. marchew, cukinia, brokuły),
• produkty zbożowe pełnoziarniste,
• banany, melony, gruszki,
• siemię lniane i ziołowe napary łagodzące błonę śluzową.

Przy refluksie należy unikać:

• potraw tłustych i smażonych,
• napojów gazowanych, kawy i alkoholu,
• cytrusów, pomidorów, cebuli, czekolady,
• ostrych przypraw, octu i mięty.

Dieta przy refluksie powinna być lekkostrawna, oparta na mniejszych, regularnych posiłkach i uzupełniana modyfikacjami stylu życia – jak unikanie leżenia po jedzeniu czy podniesienie wezgłowia łóżka. Skuteczne leczenie farmakologiczne wspierane dobrze dobranym żywieniem to podstawa w łagodzeniu objawów choroby refluksowej przełyku.

Kiedy udać się do dietetyka z powodu refluksu?

Choć leczenie farmakologiczne odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów refluksu żołądkowo przełykowego, to odpowiednio dobrana dieta ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu nawrotom choroby. Do dietetyka warto udać się, gdy objawy refluksu utrzymują się mimo leczenia, nasilają się po konkretnych posiłkach lub prowadzą do niezamierzonego zmniejszenia masy ciała. Konsultacja pomoże zidentyfikować produkty, które mogą nasilać objawy refluksu, takie jak uczucie pieczenia, ból gardła, czy przewlekły kaszel.

Dietetyk opracuje indywidualny plan żywieniowy, uwzględniający potrzeby danej osoby, choroby towarzyszące oraz przyjmowane leki. Wsparcie specjalisty może zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak zapalenie przełyku, zwężenie przełyku czy rozwój przełyku Barretta, a także zwiększyć skuteczność leczenia niefarmakologicznego. Dieta stanowi istotny element profilaktyki i wspomagania leczenia choroby refluksowej przełyku.

Leczenie chirurgiczne – kiedy operacja jest koniecznością?

W przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne, objawy są bardzo nasilone lub pacjent chce uniknąć wieloletniego przyjmowania leków, rozważa się leczenie operacyjne. Najczęściej wykonuje się laparoskopową fundoplikację sposobem Nissena. Zabieg polega na wytworzeniu wokół dolnej części przełyku mankietu z części żołądka, co wzmacnia barierę antyrefluksową. Choć operacja jest skuteczna, część pacjentów po zabiegu nadal może wymagać okresowego przyjmowania leków.

Domowe sposoby na refluks – co może pomóc w łagodzeniu objawów?

Oprócz leczenia farmakologicznego i zaleceń dietetycznych, wiele osób z chorobą refluksową przełyku szuka naturalnych metod, które mogą wspomóc codzienne funkcjonowanie i zmniejszyć uciążliwe objawy refluksu. Kluczowe znaczenie mają drobne zmiany w stylu życia, które – regularnie stosowane – mogą przynieść zauważalną ulgę.

Do sprawdzonych domowych sposobów należą:

• unikanie jedzenia na 2–3 godziny przed snem,
• spożywanie mniejszych, ale częstszych posiłków,
• podnoszenie wezgłowia łóżka o kilka centymetrów,
• zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie alkoholu,
• picie naparów z siemienia lnianego, rumianku lub melisy,
• noszenie luźniejszej odzieży, szczególnie w okolicy brzucha.

Choć domowe sposoby mogą skutecznie łagodzić objawy choroby refluksowej przełyku, nie zastępują one profesjonalnej diagnozy ani terapii zaleconej przez lekarza. Warto obserwować swój organizm, prowadzić dzienniczek objawów i modyfikować nawyki zgodnie z indywidualnymi potrzebami. W przypadku nasilenia dolegliwości konieczna może być konsultacja specjalistyczna oraz weryfikacja stosowanego leczenia.

Powikłania nieleczonej choroby refluksowej

Przewlekłe zarzucanie treści żołądkowej może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Do najczęstszych powikłań należą:

• Zapalenie przełyku z możliwymi nadżerkami i owrzodzeniami.
• Krwawienie z przełyku.
• Zwężenie przełyku – bliznowacenie utrudniające połykanie.
• Przełyk Barretta – stan przedrakowy, w którym dochodzi do zmiany nabłonka w przełyku.
• Rak gruczołowy przełyku – najpoważniejsze powikłanie, którego ryzyko rośnie u pacjentów z przełykiem Barretta.

Dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować objawów i w porę podjąć odpowiednie leczenie.